Dotar – zvuk Persije u dve strune

Persijska muzika nosi u sebi vekove tradicije, emocija i kulturne simbolike, a jedan od najpoznatijih instrumenata koji simbolizuje ovu tradiciju je dotar. Ovaj jednostavan, ali izuzetno izražajan instrument, svojim zvukom prepliće priče iz prošlosti sa osećajem večne melodije.

Istorija dotara

Dotar je tradicionalni žičani instrument poreklom iz Persije (današnji Iran), i njegov naziv doslovno znači „dve žice“ – „do“ znači dva, a „tar“ znači žica. Iako danas poznajemo različite varijante dotara u Iranu, Avganistanu, Tadžikistanu i Uzbekistanu, sve dele sličan dizajn i princip sviranja.

Dotar se smatra jednim od najstarijih muzičkih instrumenata u regionu, a njegova upotreba datira nekoliko vekova unazad, pretežno u seoskim zajednicama i među nomadskim narodima. U Persiji, dotar je bio prisutan kako u ritualnim i obrednim kontekstima, tako i u svakodnevnom životu, često pratiti narodne pesme i poeziju.

Izgled i tehničke karakteristike

Dotar ima karakterističnu duguljastu drvenu rezonantnu kutiju, koja može biti izrađena od različitih vrsta drveta, najčešće iz šljive, oraha ili jablana. Njegov vrat je dug i tanak, a instrument poseduje samo dve žice, koje se tradicionalno izrađuju od svilenih niti ili metalne žice.

Moderna verzija dotara može imati i četiri ili više žica, ali originalna i najpoznatija verzija ostaje jednostavna dvostruna žica. Zvuk koji dotar proizvodi je topao, čist i melodiozan, što ga čini savršenim za introspektivne i emotivne pesme.

Tehnika Sviranja

Sviranje dotara zahteva izuzetnu preciznost i osećaj za ritam. Instrument se obično svira prstima ili plektrumom, a izvođači često koriste melodijske ukrase i mikrotonalne varijacije koje su karakteristične za persijsku muziku. Dotar je odličan instrument za solo izvođenje, ali i kao pratnja pevačima i drugim tradicionalnim instrumentima, poput setara i tambura. Vrlo često, svirač na dotaru bude praćen i plesom žene obučene u tradicionalnu nošnju čime prenosi duh prošlosti i tradicije Irana.

Kulturni značaj

Dotar nije samo muzički instrument – on je simbol narodne tradicije i kulturnog identiteta. Njegove melodije pričaju priče o ljubavi, prirodi, životu nomada i običnom čoveku. U mnogim persijskim i centralnoazijskim zajednicama, dotar se i danas koristi na proslavama, svadbama i religijskim ceremonijama. Zahvaljujući svom značaju, dotar je 2019. godine upisan na Uneskovu listu nematerijalnog kulturnog nasleđa.

Dotar u savremenom kontekstu

Danas dotar sve više dobija mesto u modernoj world music sceni, a izvođači kombinuju njegove tradicionalne zvuke sa savremenim muzičkim pravcima, stvarajući most između prošlosti i sadašnjosti. Njegova jednostavnost i emocionalna dubina čine ga univerzalnim instrumentom, lako prepoznatljivim i među mlađom publikom širom sveta.

Jedan od pripadnika mlađe generacije je i maestro Khalil Sheikh koji svoju muziku izvodi uz dotar, a neretko recituje i svoju poeziju, takođe uz dotar. Khalil Sheikh je tipičan predstavnik muzičke tradicije Horasana koji je muzički zanat učio od starih dotar majstora, a danas dotar pokušava da priliži publici kroz trupu RUMInation koja stvara u Dubaiju, ali je internacionalno orijentisana i deli svoju ljubav prema persijskoj muzici, poeziji, tradiciji nomadskih plemena i umešnosti pripovedanja, sa svima onima koji razumeju njihovu poruku ili su otvoreni za primanje pozitivnih vibracija koje ovaj mladi umetnik, ali i njegova trupa neguju.

Dotar je više od muzičkog instrumenta – to je živa veza sa prošlošću, sa kulturom i emocijama koje su vekovima oblikovale persijsku muziku. Njegov topao i prodoran ton i dalje osvajaju srca, a jednostavnost njegovog dizajna krije beskonačne mogućnosti izražavanja. Svaka nota dotara je priča sama za sebe, priča o ljudima, zemlji i melodiji koja nikada ne prestaje da odjekuje kroz vreme.

Izvori: Peyman Nasehpour, Dotar – The Persian Two‑stringed Long‑necked Lute

Encyclopædia Iranica, Dotār (iranicaonline.org)

UNESCO, Traditional Musical Instruments of Iran

You Tube / Khalil Sheikh